اسحاق خان قرایی1231_1150ش

مشهورترین فرد طایفه قرایی اسحاق خان معروف به سردار می باشد. اسحاق خان قرایی تربتی مردی بود از طبقات پایین و در اوایل حال از اواسط الناس ایل قرایی بود که پدرش در خدمت نجفقلی خان از امرای قراتاتاربه شبانی روزگار می گذراندند و اسحاق خان هم در ایام جوانی آثار رشد از وی بظهور رسید و به خدمتی الیق در حضور امیر منصوب گشت. مؤلف گنج دانش می گوید7 اسحاق خان چوپان زاده ای است که براثر سیاست و ذکاوتی که داشت توانست در نظر پدر ترقی یافته تا اینکه صد نفر به حوالیش گرد آمده سرکرده آن جماعت شود. اسحاق خان در سایه تهور و لیاقت همین پدر بود که موفّق شد در خدمت نجفقلی خان امیر قراتاتار چنان ارتقاءیابد که بعد از مدتی جای وی را بگیرد. مؤلفان معاصر اسحاق خان معتقدند که اسحاق خان در شهریور سنه 3713 ه به قتل رسیده است و در زمان قتل، عمرش از هفتاد متجاوز بوده باید در حدود سال های 3318 متولد شده باشد. یعنی در زمان حکومت امیر خان قرایی در دولت آباد. به هر حال اسحاق خان پس از قتل نجفقلی خان قراتاتار، دختر وی را به حباله ازدواج خود درآورد و فرزندانی که از او می آورد برسایرین ترجیح می دهد و پسر بزرگ وی را جانشین و وارث خود مقرّر کرده و بدین ترتیب بسیاری از قبیله به حکومت وی گردن نهادند. مؤلف گنج دانش در مورد چگونگی برآمدن اسحاق خان چنین نوشته است: »وقتی اسحاق خان از امیر خود درخواست کرد که فرمان دهد کاروانسرایی در تربت حیدریّه به جهت رفاه مسافرین بسازد، نجفقلی خان با مبلغی خطیر او را به خدمت مذکور مأمور ساخت. اسحاق خان به انجام مقصودی که مدتها در خزانه خاطر داشت پرداخت، رفته رفته کاروانسرا را قلعه ای مربع ساخت ودر ضمن به جلب قلوب و استمالت خاطرها کوشید و اختالف میان قبیله انداخت به نوعی که پس از اختتام کارقلعه، نجفقلی خان بدست صاحب منصبان خود عرضه اتالف گردیده و به اسالاف پیوست. اخالفش نیز سالمت نماندند. این واقعه سبب نزاع میان قبیله قراتاتار و تقویت اسحاق خان گردید و اعدای نجفقلی خان نیز خود را در حمایت وی کشیدند و حسن تدبیر او به جایی رسید که پسر چوپانی یکی از امرای مقتدر خراسان گشت ودر اوایل حال هواخواهی و اظهار اطاعت پادشاه افغانستان نموده از وی مدد کلّی یافت و با لشکر وی به کابل

رفت 

اسحاق خان قرایی و سلطنت قاجاریّه پس از اینکه اسحاق خان قدرت را از نجفقلی خان می گیرد و به مرمّت و بازسازی قلعه تربت حیدریّه که در اثر ترکمن تازیها آسیب فراوانی دیده بود می پردازد و به اعتبار حصار بلندی که بر حریم شهر احداث می کند نیرو گرفته و در آشفته بازار حکومت فتحعلی شاه که کشور ما از چند طرف در معرض حمالت روسها، ترکمنها و ازبکها بود ، وی که مستظهر به روابط دوستانه اش با امیر کابل بود با روابط دوستانه و حمایتی که به موقع از آقا محمد خان قاجار کرده بود هنگامیکه خود را قدرتمند و حکومت مرکزی را ضعیف می بیند به همراهی دیگر خوانین خراسان درمقابل دربار قاجاریّه به مقاومت برمی خیزد